Unesco Werelderfgoed: van belang voor iedereen

Unesco Werelderfgoed: van belang voor iedereen



Tekst: Martijn van Eck
Nederlandse Unesco Commissie

Zoals elk jaar, heeft Unesco in 2017 nieuw erfgoed op de Werelderfgoedlijst geplaatst. Het Werelderfgoedcomité kende 21 nieuwe sites de status toe, waardoor de lijst groeide tot 1073 erfgoederen. Het levert in ieder geval een lijst op met een heleboel bijzondere plekken om te bezoeken. Maar wat is werelderfgoed eigenlijk, en wat doet Unesco daarmee?

Oorlog

Unesco werd opgericht na de Tweede Wereldoorlog. Een tijd waarin de wereld letterlijk in puin lag. Om zo’n groot confl ict in de toekomst te voorkomen richtte men organisaties op waarin landen konden overleggen en samenwerken. Voor samenwerking op het gebied van onderwijs, cultuur en wetenschap richtten de landen Unesco op: de United Nations Educational, Scientifi c and Cultural Organization.

Unesco is gebouwd op het idee dat oorlogen ontstaan in de hoofden van mensen. Als je wilt bouwen aan vrede, dan moet je in die hoofden wat veranderen. Dat kan bijvoorbeeld door mensen beter op te leiden. Wat ook helpt is mensen kennis laten maken met andere culturen, zodat ze daar de waarde van leren inzien. Om op dat laatste punt te blijven: hoe kun je mensen interesseren voor elkaars cultuur? Een van Unesco’s antwoorden hierop is de ontwikkeling van het idee van Werelderfgoed. Erfgoed dat zo uniek is, dat het van belang is voor de hele mensheid, voor jou, maar ook voor toekomstige generaties. Werelderfgoed is iets dat iedereen gemeen heeft, zo is de gedachte.
 

Werelderfgoedverdrag

Het begint in de jaren zestig, als in Egypte door de bouw van de Aswan-stuwdam de tempels van Abu Simbel en Philea onder water dreigen te verdwijnen. Unesco organiseert een grootschalige campagne om de monumenten te redden. Dat lukt. De tempels worden uit elkaar gehaald en op een veilige plek weer opgebouwd. Ook na overstromingen in Florence en Venetië mobiliseert Unesco de wereld om bij te dragen aan de restauratie van deze Italiaanse steden. 

Deze voorbeelden van internationale samenwerking liggen aan de basis van het Werelderfgoedverdrag dat in 1972 in werking treedt. Landen die lid zijn van Unesco - en dat zijn bijna alle landen in de wereld - en het verdrag hebben ondertekend, kunnen hun erfgoed voordragen voor de Werelderfgoedlijst.
Nederland ondertekende het verdrag in 1992. Sinds 1995 zijn 10 erfgoederen in ons koninkrijk bijgeschreven. In 2014 kwam als laatste de Van Nelle Fabriek in Rotterdam de eer toe. Volgend jaar is het de bedoeling dat de Koloniën van Weldadigheid de wereldberoemde status zullen krijgen. Naast het doel om mensen kennis te laten nemen van elkaars meest bijzondere erfgoed is de bedoeling van het verdrag dat landen zelf goed voor hun erfgoed zorgen. Een plaats op de lijst betekent namelijk niet dat Unesco geld geeft voor behoud. Integendeel: een land verplicht zich internationaal om het erfgoed zelf goed te beheren en geld te steken in onderhoud en bescherming.


Hoe kom je op die lijst?

Het belangrijkste kenmerk van een Unesco Werelderfgoed is dat het van ‘uitzonderlijke universele waarde’ is. Dit wil zeggen dat het erfgoed uniek moet zijn, onvervangbaar, maar ook zo belangwekkend dat het voor de mensheid als geheel van waarde is. Uniek, betekent automatisch dat een erfgoed niet per se mooi hoeft te zijn. 

Zo staat bijvoorbeeld een mijnlandschap in Wallonië op de lijst dat maar weinig mensen fraai zullen vinden. 

Toch is het een uniek gebied dat getuigt van de geschiedenis van de industriële revolutie en de manier waarop mensen daar samenleefden.

Voordat Unesco een erfgoed op de werelderfgoedlijst plaatst, moeten verschillende stappen genomen worden. Een lidstaat plaatst het erfgoed eerst op een nationale voorlopige lijst. Uit deze lijst kiest een regering welke nominatie ze willen indienen. Zo’n nominatie is een proces van jaren waarbij een zeer uitgebreid dossier wordt opgesteld over het erfgoed. Na indiening bij het Werelderfgoedcentrum in Parijs volgt een inspectie om na te gaan of wat een land opgeschreven heeft, daadwerkelijk klopt. Het Werelderfgoedcomité neemt onder meer op basis van deze adviezen een beslissing. Het kan zijn dat een erfgoed wordt afgewezen. Dat heeft vaak te maken met het slecht onderbouwd zijn van de uitzonderlijke universele waarde van het erfgoed.


Waarom willen landen op de lijst?

De belangrijkste reden voor landen om hun erfgoed op de Werelderfgoedlijst geplaatst te krijgen is internationale erkenning. Daarnaast speelt geld een rol. Veel erfgoedsites die de status krijgen, trekken meer toeristen en dat heeft allerlei economische voordelen.

Maar als hordes toeristen de meest bijzondere en vaak ook kwetsbare erfgoederen gaan bekijken lopen die dan geen gevaar? Soms wel, en dat is de reden waarom het zo belangrijk is dat er een beheerplan aanwezig is. In zo’n verplicht plan, moeten sites veel aandacht schenken aan de omgang met (grootschalig) toerisme. Zonder een goed plan kan een erfgoed tegenwoordig niet eens meer op de lijst komen. Bezoek dus gerust een werelderfgoedsite, maar, wel met oog voor de lokale regels. Zo kunnen we in de toekomst allemaal blijven genieten van de meest unieke plekken op aarde.

Op de Unesco Werelderfgoedlijst staan monumenten, binnensteden, cultuurlandschappen of natuurgebieden. Op dit moment (2017) staan 1073 erfgoederen op de lijst. Daarvan hebben 832 een cultureel karakter, 206 zijn natuurlijk erfgoed en 35 sites zijn een mix van zowel natuurlijke als culturele elementen.