Land van goede hoop

Door het WK voetbal in 2010 vestigde Zuid-Afrika de aandacht van de gehele wereld op zich. Daardoor weten steeds meer toeristen het land te vinden. Maar voor de bevolking zijn er nog veel problemen te overwinnen.

TOWNSHIPS
Pindiwe en haar man Albert wonen in Khayelitsha, de grootste township van Kaapstad. Dicht bij het treinstation van Khayelitsha bij Ilatha Park runt Pindiwe haar eigen koffietentje. ‘Pindie’s Place’ staat er boven de ingang geschreven. Ze verwelkomt iedereen met een stralende lach. Haar gasten serveert ze versgezette koffie en zelfgebakken vetkoek, de Zuid-Afrikaanse variant van de oliebol.

Khayelitsha is de grootste township van de Cape Flats, de uitgestrekte vlakte ten zuiden van Kaapstad. Het merendeel van de townships in de omgeving van Kaapstad bevindt zich in dit gebied. Vanaf de N2, de brede geasfalteerde snelweg die het vliegveld met de stad verbindt, kun je sommige townships in
de verte zien liggen.

Townships ontstonden in de jaren vijftig van de vorige eeuw, toen tijdens de apartheid zwarte Zuid-Afrikanen en kleurlingen verbannen werden uit de steden om gedwongen te gaan wonen in aparte woongebieden, weg uit het zicht van de blanke bevolking.

Net zoals iedere township heeft Khayelitsha 'formal' en 'informal' sections. De eerste huizen werden gebouwd in het formele deel dat op de tekentafel werd ontworpen. Deze zogeheten matchbox huizen waren niet groot en hadden slechts één slaapkamer. In 1985 trokken de eerste bewoners erin. In navolging van de huizen in de geplande formal sections, werden al gauw illegale onderkomens gebouwd, die tezamen de informal sections vormden. Mensen die geen geld hadden voor een bakstenen huis, zetten her en der hutjes van golfplaten neer. Ze horen bij het beeld waar we aan denken als we het woord ‘township’ horen.

Bijna twintig jaar na de eerste vrije verkiezingen van 1994, met Nelson Mandela als de eerste democratisch gekozen president, leeft het merendeel van de Zuid-Afrikanen nog altijd gescheiden van elkaar op basis van huidskleur. In sommige townships, zoals Heideveld, Mitchells Plain en Manenberg wonen overwegend kleurlingen. Khayelitsha, Langa en Nyanga daarentegen gelden nog altijd als zwarte townships, ook al is de apartheid officieel afgeschaft. Voor blanke Zuid-Afrikanen zijn de townships 'no go area’s'. En dat is in het straatbeeld goed zichtbaar: je zult er niet snel een blanke zien. Of het zijn vrijwilligerswerkers of toeristen.



INFORMELE ECONOMIE
Volgens laatste officiële cijfers van de gemeente telde Khayelitsha in 2001 een kleine 400.000 inwoners, maar volgens de bewoners zelf kan daar inmiddels gerust een miljoen mensen bij worden opgeteld. Vooral in de informal sections zijn er de laatste jaren veel migranten uit andere Afrikaanse landen bijgekomen. De BBC schatte het aantal inwoners onlangs zelfs op twee miljoen.

Maar ook de formal sections breidden zich snel uit. Eind jaren tachtig kwamen de eerste bewoners uit de middenklasse. En met hen ook de vraag naar betere huizen. Sommige delen van Khayelitsha zien eruit zoals die in elke andere suburb waar dan ook ter wereld, met een winkelcentrum, een voetbalstadion, een rechtbank, een brandweerkazerne, een treinstation en zelfs een eigen toeristisch uitkijkpunt, waar je vanaf de top een mooi uitzicht hebt over de hele omgeving.

De werkeloosheid in Khayelitsha is hoog, volgens sommige schattingen maar liefst 70%. Maar net zoals er informele woonwijken zijn gebouwd, zo ontstond er ook een informele economie, met kleine winkeltjes, fisheries, zoals Pindie’s Place, en shebeens, zoals de talrijke kleine golfplaten kroegjes worden genoemd. Kleine middenstanders, zoals kappers en reparateurs van mobiele telefoons, werken vanuit afgedankte zeecontainers. Bij de stoplichten verkopen straatverkopers sinaasappels en wassen jongens de ruiten van auto’s die stilstaan voor het rode licht.

Albert, de man van Pindiwe, is chauffeur. Elke ochtend rijdt hij met zijn witte busje naar de Waterfront, het luxueuze toeristenoord in de haven van Kaapstad. Hij zet er inwoners van Khayelitsha af, die er in de winkels en de restaurants werken. Vervolgens rijdt hij de hele dag toeristen rond in de stad en brengt na sluitingstijd zijn buurtgenoten weer terug naar huis.

TOERISME
Het land is in weerwil van het beeld dat veel mensen hebben niet arm. Op de IMF ranglijst, die landen indeelt naar het BNP (Bruto Nationaal Product), staat Zuid-Afrika op de 29ste plaats; twaalf plaatsen onder Nederland en één plaats boven Thailand. Hoe groot de verschillen tussen arm en rijk zijn, is goed duidelijk in Kaapstad. Vanuit de hoge kantoorgebouwen in het financiële centrum kun je in de verte de Waterfront zien schitteren in de zon. Het enorme winkelcomplex in de gerenoveerde haven is de grootste toeristische attractie van de stad. Toeristen geven er graag hun geld uit. Even verderop ligt het futuristische ogende voetbalstadion, waar in 2010 het WK voetbal werd gespeeld. Voorafgaand aan het toernooi was er veel kritiek.

Waarom moest zo’n kostenverslindend evenement in een land plaatsvinden waar een groot deel van de bevolking onder de armoedegrens leeft? Volgens de Zuid-Afrikaanse regering zelf kostte het toernooi 28 miljard rand (2,3 miljard euro). Andere berekeningen kwamen uit op het dubbele van dat bedrag. Een groot deel van het geld was bestemd voor het verbeteren van de infrastructuur, zoals de uitbreiding van vliegvelden en de aanleg van nieuwe wegen. Verbeteringen waar het land ook na het WK profijt van zou hebben. Ook het toerisme profiteerde zichtbaar van het WK. Het aantal toeristen steeg van 7 miljoen in 2009 naar 8 miljoen in 2010. In 2011 steeg dat aantal opnieuw met 3,3%. Vooral toeristen uit Azië, Brazilië, Amerika, India en China wisten de weg naar Zuid-Afrika te vinden. Maar ook onder Nederlanders blijft het land een populaire vakantiebestemming.

TOEKOMST
Toch blijft Zuid-Afrika problemen kennen en zijn de verschillen tussen arm en rijk ook na de afschaffing van de apartheid groot gebleven. Veel inwoners zijn teleurgesteld dat het Afrikaans Nationaal Congres de problemen niet kon oplossen. Door de aanwezigheid van grondstoffen, zoals goud, platina en steenkool was Zuid-Afrika lange tijd veruit de grootste economie van het continent. Maar het land verliest snel terrein ten opzichte van andere Afrikaanse landen, stelde het blad The Economist afgelopen jaar vast. Daarbij heeft Zuid-Afrika ook te lijden onder de crisis elders in de wereld. In Khayelitsha gaat het leven verder en blijven Pindiwe en Albert geloven in een betere toekomst. Samen met buurtbewoners hebben ze gespaard voor een extra bus. Elke dag brengt een buurman daarmee de kinderen uit de buurt naar een school in Kaapstad, want daar zijn betere scholen dan in Khayelitsha. Een goede opleiding vergroot de kans op een beter bestaan. Wie in Zuid-Afrika een beter wil leven hebben, zal daar zelf actie voor moeten ondernemen.
 

Bekijk hier al onze reizen door Zuid-Afrika.